İnternetdə “antisemitizm” sözünün axtarışı 2,110,000, “yəhudi” sözünün axtarışı isə 10,300,000 nəticə verir. Bu, Albert Eynşteynin aktyor və Antifaşist Yəhudi Komitəsinin sədri Solomon Mixoels ilə söhbəti zamanı dediyi kimi, “Antisemitizm yəhudinin kölgəsidir” deməyə əsas verir.

Tarixdə ilk antisemit Amalek olmuşdur – Esavın ilk oğlu Elifazın oğlu və eyni zamanda Elifazın qeyri-qanuni qızı olan Timnanın oğlu. Bu, Amalekin qohumluq əlaqəsi nəticəsində doğulduğunu göstərir. Tövratın sonuncu, beşinci kitabı “Dvarim”də (25:17) belə deyilir: “Misirdən çıxarkən yolda Amalekin sənə nə etdiyini unutma. O, səni yolda qarşıladı və arxada qalan bütün zəifləri qırdı, sən isə yorğun və taqətsiz idin...”. Tövratın bu sözləri hər il Purim bayramından əvvəlki şənbə günü oxunur və yəhudi ənənəsinə görə, həm kişilər, həm də qadınlar tərəfindən dinlənilməsi məcburidir. Amalek amalekitlər qəbiləsinin başçısı idi. Peyğəmbər Şmuelin birinci kitabında deyilir ki, ilk yəhudi padşahı Şaul Allahın əmri ilə Amalekin varisləri və tərəfdarları, o cümlədən görkəmli antisemit Aqat başda olmaqla, hamısını məhv etmək tapşırığını almışdı. Şaul bu əmri demək olar ki, tam yerinə yetirdi, lakin Aqatı sağ buraxdı və Aqat edamdan əvvəl varis dünyaya gətirməyə müvəffəq oldu. Beləliklə, yəhudi ənənəsinə görə, antisemitlərin nəsli bu günə qədər davam edir. Onların sayı nə qədərdir və yəhudilərə nifrətin mənası nədir? Axı yəhudiləri həmişə və hər yerdə sevməyiblər: qədim Romada, orta əsrlər İspaniyasında, Rusiya İmperiyasında, müasir maarifçi Avropada. Roma patrisisi, ispan baronu, kasıb rus kəndlisi və 20-ci əsrin otuzuncu illərinin ikinci yarısında alman faşisti arasında antisemitizmdən başqa nə ortaq cəhət var?

Bir neçə il əvvəl (2019-cu ildə) İftiraya Qarşı Liqa (ADL) sorğu keçirdi və müxtəlif ölkələrdə antisemitizmin ümumi reytinqini müəyyənləşdirdi. Yəhudilərə ən yüksək mənfi münasibət səviyyəsi iki qonşu ölkədə qeydə alındı: Türkiyə (69%) və Yunanıstan (67%), onlardan bir qədər geridə Ermənistan (58%), İran (56%), daha sonra 10% fərqlə Polşa (45%) və Serbiya (42%). Fələstin Muxtariyyətində və Qəzzada sorğu keçirilmədi, bəlkə də ona görə ki, onlar tanınmış dövlət qurumları deyil. Paradoksal olsa da, fakt budur ki, sadalanan bütün ölkələrdə yəhudi əhalisinin faizi son dərəcə aşağıdır: Türkiyədə – 0.025%, Yunanıstanda – 0.05%, Ermənistanda – 0.035%, İranda – 0.035%, Polşada – 0.6%. Yəni bu ölkələrin əhalisinin son onilliklər ərzində yəhudilərlə birbaşa təması olmayıb. Sadalanan ölkələrin əksəriyyətinin rəsmi təbliğatı yəhudilərlə bağlı heç bir problemin olmadığını iddia edir və hətta keçmişdə çiçəklənmiş yəhudi icmalarının qalıqlarına qayğı göstərmə illüziyası yaratmağa çalışır. Onlar problemi İsrail Dövlətinin mövcudluğunda görürlər ki, bu, heç olmasa, İsraillə birbaşa münaqişə səbəblərinin olmaması ilə izaholunmazdır. Məsələn, İranda rejim dəyişikliyindən əvvəl İsrail devrilmiş İran hökmdarı ilə əlaqədə idisə, bu, İranın İsraili məhv etmək tələbinə heç bir legitimlik vermir. Aydındır ki, İranın İsrailə nifrətinin nə coğrafi, nə siyasi, nə də başqa bir əsası yoxdur. Türkiyədə İsrailə qarşı kəskin çıxışlar, hakim rejimin razılığı ilə baş verir ki, bu da izaholunmazdır, çünki bir neçə həftə əvvəl Türkiyənin müxtəlif mallar və kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları İsrail bazarları ilə fəal əlaqədə idilər, Türkiyənin kurort otellərində istirahət israillilər üçün xüsusilə cəlbedici idi və Türkiyənin hökmdarı İsrailə rəsmi səfərə hazırlaşırdı. Lakin 7 oktyabr hadisələrindən sonra bir neçə gün ərzində hər şey dayandırıldı, hətta İsrailə pomidor tədarük edən topdansatışçı İsraillə əlaqələri səbəbindən hakim partiyanın üzvlüyündən rüsvaycasına xaric edildi ki, bu, sağlam düşüncə çərçivəsindən kənara çıxır. Məsələ, əlbəttə, İsraildə deyil. Əgər məsələ həqiqətən İsraildə olsaydı, illərlə davam edən iqtisadi əməkdaşlıq mümkün olmazdı.

İnsanlığın minilliklər boyu mövcudluğu ərzində hər bir cəmiyyətdə insanlar arasında qarşılıqlı münasibətlərə dair qaydalar olub, baxmayaraq ki, uzun müddət bu qaydalar bəyanat şəklində ifadə olunmayıb. Lakin həmişə və bütün dövrlərdə insanlar qarşılıqlı təmaslarda varlığın əsas məsələlərinə münasibətlərini bildiriblər:

• öldürmək hüququ,
• insanın azadlığına və mülkiyyətinə təcavüz hüququ,
• yalan şahidlik etmək və ya bunu qəbul etmək hüququ,
• zinakarlığın inkarı və ya qəbulu,
• ailənin bütövlüyünün qorunması.

3336 il əvvəl yəhudi xalqı adlanan bir cəmiyyət bu öhdəlikləri, xüsusilə aşağıdakı beş əmri (əmr) qəbul etdi:

• Öldürmə!
• Zina etmə!
• Oğurlama!
• Yalan şahidlik etmə!
• Qonşunun evinə, arvadına, quluna (qarabaşına), öküzünə (eşşəyinə) və ya qonşunun malik olduğu hər şeyə tamah salma!

Bu insan münasibətləri qanunları o uzaq dövrdə digər xalqlar tərəfindən də nəzərdən keçirilmiş, lakin rədd edilmişdi. Hələ 500 il əvvəl, Şekspir dövründə cəmiyyət insanlar ilə yırtıcı heyvanlar arasında ictimai duel təşkil etməyi, heyvanın insanı parçalamasından əylənməyi məqbul sayırdı. Lakin zaman keçdikcə, 3336 il əvvəl qəbul edilmiş qarşılıqlı davranış qaydaları demək olar ki, bütün dövlətlərin rəsmi qanunlarına çevrildi və onların pozulması cəza, azadlıqdan məhrum etmə, bəzən isə xüsusilə ağır cinayətlərə görə həyatdan məhrum etmə ilə nəticələnir. Əslində cəmiyyətin alternativi yox idi: bu insan münasibətləri əsaslarını qanun kimi qəbul etməsəydi, onun mövcudluğu sual altında qalardı. Lakin yüzlərlə il ərzində əvvəlcə yəhudi xalqı tərəfindən qəbul edilmiş mənəvi prinsiplər bəzi insanların etirazına səbəb olmuş və olur. Onlar bu qanunların normal davranış qaydaları olduğunu dərk etsələr də, birbaşa münasibətlərini ifadə edə bilmirlər, lakin daxilən bu qanunlara qarşı çıxır və qəzəblərini onların qəbulunda iştirak etmiş olanlara yönəldirlər.

Tarixdə ilk antisemit Amalek bu qanunlara qarşı çıxdı, çünki yəhudilər bu əmrləri qəbul etməyə hazırlaşırdılar (o, hücumunu əmrlər qəbul edilməzdən əvvəl həyata keçirdi). Bu, əmrlərin tətbiqinin qarşısını almaq cəhdi idi. Amalekdən sonra bütün dövrlərdə onun davamçıları və tərəfdarları cəmiyyətin yaşamalı olduğu əsasları daşıyan yəhudi xalqını məhv etmək üçün addımlar atdılar. Bu, Farsda Mordexay və Ester dövründə Amanın, Almaniyada Hitler və faşizmin, 20-ci əsrin ortalarında Stalin və kommunizmin, bu gün isə yəhudi xalqını fiziki və ya mənəvi olaraq məhv etməyə çalışanların etdiyi kimi oldu.

Adı çəkilən antisemitlər yəhudi xalqını fiziki olaraq yer üzündən silmək planları qurmuşdular. Lakin yəhudi xalqını mənəvi cəhətdən məhv etməyi hədəfləyənlər də olmuşdur. Məsələn, XV əsrin sonlarında İspaniya və Portuqaliya yəhudiləri seçim qarşısında qalmışdılar: ya başqa dinə keçmək (əmrlərdən imtina etmək), ya da ölkədən çıxarılmaq. Rusiya çarı I Nikolay, qatı antisemit olaraq, 30 illik hakimiyyəti dövründə 1200 çar fərmanı nəşr etdi, bunlardan 601-i əhalinin 1%-dən azını təşkil edən yəhudilərə qarşı idi. O, səkkiz yaşlı yəhudi uşaqlarını kantonist-rekrut kimi orduya cəlb etməklə yəhudiləri xristianlığa çevirmək niyyətində idi. Hər halda söhbət əmrlərdən məcburi imtinadan gedirdi. Antisemitizm aktiv və passiv ola bilər. Aktiv antisemitizm öz növbəsində zorakı və şifahi olaraq bölünür. Passiv antisemitizm isə daxili, açıq şəkildə ifadə olunmayan yəhudilərə qarşı mənfi münasibəti nəzərdə tutur.

Aktiv antisemitizm zorakılıq tətbiqi və normal həyata maneələrlə xarakterizə olunur. Şifahi antisemitizm isə ictimai sahədə, mətbuatda, kütləvi informasiya vasitələrində, gündəlik həyatda antisemit xarakterli çıxışlarla ifadə olunur. Təhrikedici şifahi antisemitizmin bariz nümunəsi BMT-nin fəaliyyətidir ki, o, öz səylərini və Beynəlxalq Məhkəmə, İnsan Haqları Komitəsi, YUNESKO, ÜST, UNRWA kimi ayrı-ayrı təşkilatların səylərini İsrail Dövlətinə qarşı mübarizəyə yönəldir. Fiziki zorakılıqla antisemitizm tarix boyu və indi də hər hansı, bəzən gülünc səbəblərdən yəhudilərə qarşı poqromlar şəklində özünü göstərir. Keçmişdə epidemiyaların yayılması, təbii fəlakətlər və s. kimi uydurma ittihamlarla yəhudilərə qarşı saysız-hesabsız poqromlar olmuşdur. Xüsusilə, qeyri-yəhudilərin Pesax matsası hazırlamaq üçün qanından istifadə məqsədilə öldürülməsi ittihamları və Beylis məhkəməsi kimi uzunmüddətli, böhtan əsasında qurulan proseslər buna misaldır.

Bu ittihamlar əsassızdır, çünki yəhudi ənənəsinə görə qanın istifadəsi hər hansı formada tamamilə qadağandır, matsanın hazırlanmasında isə yalnız un və su istifadə olunur. Yəhudilərə qarşı nifrət ehtiyacını bu qədər dərin hiss etmək üçün hansı səviyyədə olmalı ki, bu mənasız ittihamlara ciddi yanaşılsın? Poqromlar və zorakı hərəkətlər həmişə təkcə qətllərlə deyil, həm də talan, yəhudi əmlakının oğurlanması ilə müşayiət olunub – bu, “öldürmə” və “oğurlama” əmrlərinə birbaşa müqavimətdir. Bu, əsrlər boyu belə olub və bu gün də belədir. Ən son nümunə – 2023-cü il oktyabrın 7-də Qəzza sektoru ilə sərhəddəki İsrail ərazilərində HAMAS quldurları tərəfindən törədilən qətləamdır. Bu halda da əmrlərin inkarı açıq-aşkar görünür: “öldürmə” – qətl etdilər, “insanları, əmlakı oğurlama” – oğurladılar, “zina etmə” – təcavüz etdilər, “yalan danışma” – yalan danışdılar.

Buna əlavə etsək ki, bütün bu vəhşiliklər şənbə günü (əmrlərin digər hissəsində qeyd olunan) və Tövratın illik oxu dövrünün tamamlandığı gündə baş verib, bu cinayətlərin açıq-aşkar antisemit xarakter daşıdığı bəllidir (məlumat var ki, 7 oktyabr qətləamı əvvəlcə 2023-cü il aprelin 5-nə, yəhudilərin eyni əmrləri almaq üçün Misirdən çıxış tarixinə planlaşdırılmışdı). 21-ci əsrin bu vəhşiləri, insanlığın əsas dəyərlərini inkar edənlər dünya birliyi tərəfindən günahsız qurbanlar kimi təqdim olunur. Silah dağları, hətta gözə görünməyən yerlərdə, kiçik bir torpaq parçasında müharibə aparmaq üçün qurulan qalalar – bu, eyni antisemitizmin maddi ifadəsidir.

20-ci əsrin ortalarında Holokostdan, milyonlarla yəhudinin məhv edilməsindən və əmlaklarının talanmasından sonra antisemitizm uğurla yəhudi xalqından İsrail Dövlətinə keçirildi. Baxmayaraq ki, orada yeddi milyon yəhudi ilə yanaşı milyonlarla başqa millətlərdən olan vətəndaşlar yaşayır, antisemitlər İsraili ittiham edərkən bütün dövrlərin və xalqların sələflərinin nəzərdə tutduqlarını nəzərdə tuturlar. “Maarifçilik əsri”ndə yəhudilərin yaşamaq hüququnu inkar etmək qəbul olunmur. Buna görə əmrlərin özlərinin inkarı əhalisinin çoxluğunu yəhudilərin təşkil etdiyi İsrail Dövlətinə yönəldilir. Həmçinin “sionizm” anlayışı – Yaratıcının niyyətinə görə, insanlar arasında qarşılıqlı münasibətlərin əsas prinsiplərinin reallaşmalı olduğu torpaqda yəhudi xalqının toplanması inkar edilir və antisemitlər tərəfindən bütün bəşəriyyətə qarşı müharibə elanı kimi qəbul olunur. Xeyr, yəhudilərin uzun burunları, matsanı doldurulmuş balıqla yemək adətləri, şənbə günü səyahət etməmələri və paya taxmaları yəhudilərə, İsrailə və sionizmə qarşı nifrətə səbəb olmur.

Bu xüsusiyyətlər artıq yəhudilərə xas deyil. Antisemitin daxilində etiraza səbəb olan, tarixdə ilk dəfə yəhudilərin razılaşdığı insan münasibətlərinin əsaslarıdır. Onlar instinktiv olaraq yəhudilər, sionistlər və ya İsrail Dövləti haqqında xatırlayanda, görəndə, eşidəndə və ya danışanda onun qəzəbini oyadır. Müzakirə olunan beş əmrin yüksək səviyyədə rədd edilməsinin antisemitizmin yüksək səviyyəsinə uyğun gəlməsinin parlaq nümunəsi Cənubi Afrika Respublikasıdır ki, o, dünyada qətllərin sayına görə birinci, təcavüzə görə ikinci, ümumi cinayətkarlıq səviyyəsinə görə üçüncü yerdədir. Təəccüblü deyil ki, Cənubi Afrika Respublikasının İsrail Dövlətinə münasibəti son dərəcə mənfidir. Nəticədə, məhz bu dövlət BMT-nin Haaqadakı Beynəlxalq Məhkəməsinə İsrailə qarşı uydurma soyqırım ittihamı ilə iddia qaldırdı (bu ittiham keçmişdə yəhudilərin Pesax matsası hazırlamaq üçün körpələri qan istifadəsi məqsədilə öldürməsi ittihamlarına necə də bənzəyir!).

Nəticə: Müasir cəmiyyətin antisemitlərin İsrail Dövlətinə və yəhudilərə qarşı mübarizəsində neytral olan hissəsi aydın şəkildə anlamalıdır ki, İsrail və yəhudilərdən sonra növbə “Öldürmə!”, “Oğurlama!”, “Zina etmə!”, “Yalan şahidlik etmə!” prinsiplərinin boş sözlər deyil, varlığın əsası hesab edənlərə çatacaq.

Yakov İovnoviç