İmanlı bir insan üçün Uca Yaradanla bağlı hər şey qorxu və ehtiram hissi doğurur. Onun Adı – tələffüz olunmayan, əvəzinə Onun müəyyən xüsusiyyətlərini vurğulayan sifətlərlə əvəz olunur – Yaradan, Yaradıcı. Bu sifətlərin sayı çoxdur, əlbəttə ki, onlar antropomorf xarakter daşıyır – Onu "insanlaşdırır", beləliklə insanın Onu, İlahi və anlaşılmaz olanı, əlçatmaz kamillik sahibi olan Uca Varlığı anlaması üçün vasitə olur.

Avraamın dünyaya və Yaradanın Vəhdətinə dair Vəhyindən əvvəl bütün insanlar bir çox allaha sitayiş edirdilər, onlara qulluq edir, onlara qurbanlar, hədiyyələr gətirir, bəzən isə – ən dəhşətlisi – insanları, xüsusilə də uşaqları onlara qurban verirdilər. Bütün bunlar sadəcə tanrıların mərhəmətinə ümidlə edilirdi. Bu cür inancların tərəfdarları bütpərəst, bu təsəvvür sistemi isə “çoxallahlıq” və ya “politeizm” adlandırılır. Ətraflı izaha varmadan deyə bilərik ki, politeizm müxtəlif formalarda qədim zamanlardan bu günə qədər mövcuddur və vahid Allaha inam olan monoteizmdən kəskin şəkildə fərqlənir.

Monoteizmlə politeizm arasındakı ən əsas fərqlərdən biri insanla Tanrı (və ya tanrılar) arasında qurulan münasibətlərdədir. Bütpərəstlər bir çox tanrıya sitayiş edir, onların kahinləri və sehrbazlarının göstərişi ilə hətta ilk doğulan uşaqları qanlı tanrılara qurban verirdilər – onların mərhəmətini qazanmaq ümidi ilə. Avraamın Uca və Tək Allaha inamı ilə başlayan Vəhyindən sonra insan–Tanrı münasibətləri dəyişdi: Tək Allaha inam Əhd ilə möhkəmləndirildi, insan qurbanları yasaqlanaraq ləğv edildi. /Bu, yeni dini bütpərəstlər üçün, xüsusilə qadınlar üçün çox cəlbedici etdi və təsir gücünü və gəlirlərini itirən kahinlərin nifrətinə səbəb oldu./

Musanın Vəhyindən, yəhudilərin (Qədim) Misirdən Çıxışından, Musa vasitəsilə Əmr və Tövratın verilməsindən sonra yeni inanclar, yeni münasibət prinsipləri, göstərişlər və qadağalar xalqın həyatına böyük qüvvə ilə daxil oldu, ona yeni məna və istiqamət verdi. Kitab həmçinin yəhudilərə onların mənşəyi, tarixi, əcdadlarının həyatı və qəhrəmanlıqları, digər qədim xalqlar barədə danışırdı.

Bütpərəst tanrılar itaət tələb edir və sözə baxmayanları cəzalandırırdılar, onların dualara cavab vermək məqsədi yox idi, sadəcə öz maraqları çərçivəsində hərəkət edir və insanı sadəcə bir alət kimi istifadə edirdilər.

Avraamın Tanrısı, İshaqın Tanrısı, Yaqubun Tanrısı – bütün İsrail xalqının Tanrısı Tək və Yeganə idi və bütün diqqətini Öz xalqına yönəldə bilərdi. Əlbəttə, O həm sərt, həm də tələbkar idi, lakin O yalnız tələb etmir, həm də öyrədir və xalqına qayğı göstərirdi. Bunu xatırladan sifətlər – Rəhmli və Merhəmətli – Onun qayğısının təzahürüdür. Bəlkə də Uca Yaradanın İsrail xalqına (və ona dost olanlara) qayğısının ən yüksək ifadəsi məşhur dua – **“Kahinlərin xeyir-duası”**dır. Onun mənşəyi tam aydındır – Musa vasitəsilə Uca Yaradanın Aharona, onun oğullarına və onun nəslinə birbaşa əmridir (Be-midbar / “Səhrada” / Saylar 6:24–27):

“Qoy Rəbb səni xeyir-dua ilə bəxş etsin və səni qorusun.
Qoy Rəbb Öz Üzünü sənə nurlandırsın və sənə rəhm etsin.
Qoy Rəbb Öz Üzünü sənə yönəltsin və sənə sülh (ŞALOM – ivritcə) bəxş etsin.
Beləcə, Mənim Adımı İsrail övladları üzərinə qoyacaqlar
və Mən onları xeyir-dua ilə bəxş edəcəyəm.”

Bu sətrlərə, bu sözlərə çoxlu sayda şərhlər, yozumlar və izahlar həsr olunub, lakin burada onları təqdim etməyə ehtiyac yoxdur. Amma orijinal mətnə diqqətlə baxdıqda və ondan çıxarılan nəticələri xatırladıqda, mühüm bir şeyi xatırlamaq və dərk etmək vacibdir – yəhudi inancına görə, insan diri ikən Uca Yaradanı, Onun İlahi Üzünü görə bilməz. Məcazi ifadələr – “Üzünü nurlandırsın, Üzünü sənə çevirsin” – insanın Yaradanın Üzünü gördüyünü bildirir və bu, həm də onun bu dünyadan (“Olam ha-Ze” – ivritcə) başqa bir dünyaya, Axirətə (“Olam ha-Ba”) keçdiyini göstərir – burada insanın Ruhu Yaradanın Məhkəməsində durmalıdır.

Birinci sətrin ilk və əsas sözləri (orijinalda 3 söz) – “xeyir-dua etsin” və “qorusun” – insanın doğumdan son nəfəsinə qədər bütün həyatı ilə bağlıdır. Həyatın bütün mühüm mərhələlərində – məktəb, universitet, iş, ailə həyatı, övladların doğumu, uğurlar, itkilərin dəf edilməsi və daha çox şey – Uca Yaradanın xeyir-duası və dəstəyi bu iki sözdə cəmlənmişdir. (Əlbəttə, yalnız xeyirxah və faydalı işlər üçün keçərlidir).

İkinci sətrdə (orijinalda 5 söz) əsas söz “rəhm etsin” – daha əvvəl deyildiyi kimi, insanın ölümündən sonrakı mərhələyə aiddir. Ruhu Uca Yaradanın qarşısına çıxaraq Mərhəmət və Bağışlanma umar – tövbə etmiş bir şəxs kimi.

Üçüncü sətrdə (orijinalda 7 söz) Xeyir-dua oxunuşu tamamlanır və möhkəmlənir, kahin (koen) bu sözləri Uca Yaradanın adından nəğmə ilə səsləndirir. Bu, ruhun Axirət Dünyasında – “Səmavi səltənətdə” – sülh və rahatlıq tapacağına işarədir.

Sonda bizə Uca Yaradanın qüdrəti göstərilir:

“Adımı qoyun... və Mən xeyir-dua verəcəyəm.”

Gündəlik həyatda bəzi hallarda bu xeyir-dua atanın öz övladlarına verdiyi “ata xeyir-duası” kimi oxunması mümkündür.

Məscid və ya dua zalında kahin bu sözləri nəğmə ilə oxuyur, arada sola (cənu­ba) və sağa (şimala) dönərək, xeyir-duanın təsirini və yayılmasını genişləndirir.

Əgər xatırlasaq ki, Uca Yaradanın adından deyilən xeyir-dua heç bir maneə tanımır, onda başa düşərik ki, bu dua yalnız ibadət evində olanlara deyil, kənarda olan bütün insanlara da aiddir.

Uca Yaradanın bağışlaması və rəhm etməsi haqqında

Hər bir insanın həyatında hər şey ola bilər. Buna görə də günah, ədalətsizlik, başqa insana qarşı edilən haqsızlıq, günahın dərk olunması, tövbə, bağışlanma və sonrakı barışma insanlar arasında və insanla Yaradan arasında tarazlıq yaratmaq üçün vacibdir.

Başqasına zərər vermiş insan, bunu qəbul etsə də, etməsə də, günahkardır. Əgər o, öz günahını inkar edir, ədalətsizliyi qəbul etmir, tövbə etmir və zərərçəkəndən bağışlanma istəmirsə – o zaman o dünyaya keçdikdə, zərər verdiyi Ruhu Yaradanın Məhkəməsində onun günahına görə cəzalandırılacaq.

Amma bəzən insan həyatda ikən artıq etdiyi günahların qarşılığını alır – bu zaman “Niyə?” sualını verməməlidir, çünki cavab bir olacaq: “Xatırla!”

Əgər insan həyatında pis əməllər etsə də, bir gün Vicdanın – Ruhun səsini eşidərək günahını anlayır, başqasına etdiyi ədalətsizliyi qəbul edir, tövbə edir və bunu zərərçəkmişə bildirir – və əgər həmin insan onu bağışlayırsa – o zaman bir gün Yaradanın Məhkəməsi qarşısında duran həmin Ruhu, bağışlanma təsdiqi alacaq və Axirət Dünyasında sülh – Şalom – tapacaqdır.

Necə ki, günahkar üçün tövbə edib həyatda bağışlanmaq vacibdirsə, eyni dərəcədə zərərçəkmiş üçün də həmin sözləri – tövbə, peşmanlıq – həyatda eşitmək və bağışlamaq, və Uca Yaradanın qarşısında həmin insan üçün dua etmək vacibdir.

İnsanların bir-biri ilə və Yaradanla münasibətlərində dərin bağlılıq mövcuddur – burada əsas əlaqələndirici halqa insanın Ruhudur.

İnsanın davranış meyarlarını, Tövratın əmr və qadağalarına uyğunluğunu başa düşmək, Həqiqətə və Ədalətə can atmaq (Dvarim 16:20) insana doğru həyat yolunu seçməkdə kömək edir.

Ən ağıllı yol – öz Ruhunu qorumağı və onu unutmamağı bacarmaqdır.

V.-Zeev SLEPAK, a-koen