Əvvəlcə xatırlayaq ki, yəhudi ruhani mədəniyyəti ata peyğəmbər Avrahamın dünyanın və Yaradanın Birliyi və Təkliyi barədə olan vəhyi ilə başladı. Beləcə, ümumi qarşılıqlı əlaqə və inkişaf ideyaları, dünyanın və onun bütün elementlərinin dəyişməsi və hərəkəti anlayışı, yalnız Bir və Tək Allaha ibadət və xidmət (monoteizm), insan qurbanlarının yasaqlanması, yeni duaların və ilahilərin meydana gəlməsi, insanla Tanrı arasında bağlanmış Müqavilə – sünnət adəti formalaşdı. Avrahamın nəslindən gələnlər yüzillərlə, hətta qohum olsa da bütpərəst olan xalqlar arasında bu yeni bilikləri və adətləri qorumağa və ənənəyə çevirməyə çalışdılar.

Yəhudilərin Misirdən çıxışından və Sina dağında verilən Vəhydən sonra peyğəmbərlərin peyğəmbəri Musa yəhudilərə Əhdləri gətirdi, səyyar bir Məbəd qurdu və indi Tora (Bilik, Öyrədici Elm) və ya Musanın Beş Kitabı adlanan Kitabı yazdı. Musanın Kitabının məzmunu yeni dini-fəlsəfi təlimin təməl daşı, yəhudi xalqının bütün ruhani həyatının və mədəniyyətinin əsası oldu. Bu təlim sonralar Yaxın Şərq və Kiçik Asiya boyunca yayılaraq peyğəmbərlərin kitablarının süjetlərini əhatə etdi və fəlsəfi, ədəbi-bədii və etik sahələrdə Ellada (Qədim Yunanıstan) fəlsəfəsinin və ədəbiyyatının formalaşmasına, həmçinin Zərdüştiliyin yaranmasına təsir göstərdi.

"Peyğəmbərlər" toplusundan, Musa və Harun dövründən sonrakı ən böyük peyğəmbərlərdən biri Yeşaya (Yeşayahu) olmuşdur. Onun sözləri bu gün də Nyu-Yorkdakı BMT-nin baş qərargahının önündə yazılıb:

"ONLAR QILINCLARINI KOTANA, NİZƏLƏRİNİ ORAĞA ÇEVİRƏCƏKLƏR; MİLƏT MİLƏTƏ QARŞI QILINC QALDIRMAYACAQ VƏ DÖYÜŞMƏYİ ÖYRƏNMƏYƏCƏKLƏR" (Yeşaya 2:4)

Əlbəttə, bu sitat tam mətndən çıxarılıb və bütöv məna vermir, lakin o belə də aydın şəkildə silahları və müharibə alətlərini – dinc əmək vasitələrinə çevirməyi tələb edir. Burada müharibənin "alətləri" və əmək alətləri konkret olaraq adlandırılıb.

Fərqli bir, alleqorik üslubda sülhə çağırış Yeşaya peyğəmbərin kitabının sonunda səslənir (Yeşaya 65:25):

"QURD VƏ QOÇ BİRLİKDƏ OTLAYACAQLAR, ŞİR ÖKÜZ KİMİ SAMAN YİYƏCƏK... - RƏBB DEYİR..."

Bu mətnin birbaşa və sadə şərhi belədir: yırtıcılar təbiətlərinə zidd olaraq vegeterian olacaqlar, daha geniş anlamda isə işğalçı xalqlar aqressiyadan əl çəkəcək, müharibələr, zorakılıq, qan tökülməsi bitəcək, ümumi sülh, rifah və yüksək əhval hökm sürəcək.

Lakin mətnə diqqətlə baxanda, heyvan obrazlarının fərqli mətnlərdə ideyanın ötürülməsi üçün "alət" kimi istifadə edildiyini görürük və nəticədə bu nəticəyə gəlirik: bu ifadə ata peyğəmbər Yaqubun kəhanəti ruhundadır və bu mətnlərdə daha dərin mənaya işarə (remez – ivritcə) var.

Heyvan obrazları ilə bağlı bu mətnlərin daxili mənasını anlamağın açarı qədim "Yaradılış Kitabı" (Sefer Yetsira) adlanan Avrahamın Kitabında yerləşir. Onun 6:7-ci fəslində belə yazılıb: "...on iki Bürc üzrə yönləndirildi."

Sinergetik müqayisə metodunu tətbiq etməklə görürük ki, Bürclər arasında mətndə yeganə yırtıcı heyvan – ŞİRDİR. Yaqubun və Yeşayanın mətnlərində heyvanların təkrar və uyğunluğu təsadüfi ola bilməz. Yeşaya, bir kahin və peyğəmbər kimi, bilik sahibi idi və Yaqubun kəhanətinin gizli mənasını bilirdi, bu səbəbdən də öz təbliğində həmin "alətlərdən" istifadə edirdi.

Yeşayanın mətnində qeyd olunan heyvanlar: ŞİR, QOÇ, QURD, ÖKÜZ. Yaqubun kəhanətində həm Bürc nişanələri, həm də hər qəbilənin Bayrağındakı simvollar yer alır. ("Və İsrail övladları hər biri öz düşərgəsində, öz bayrağı ilə qoşunları üzrə düzüləcəklər" Bəmidbar/Əd. 16:62)

Yaqubun dediklərindən: "Cavan ŞİR – Yehuda,... ŞİR kimi uzanmısan, leopar kimi, kim cürət edər səni narahat etməyə?" (Bər/ Yaradılış 49:19). Burada açar fikir belədir: Yehuda Bürc simvoluna görə ŞİR, Bayraq nişanına görə LEOPARDdır. Bu əsas nöqtədən çıxış edərək Bürcləri və onlara uyğun qəbilələri günəşin hərəkətinə qarşı saat əqrəbi istiqamətində belə sıralamaq olar: ŞİR – YEHUDA, Qız – Yissaxar, Tərəzi – Zvulun, Əqrəb – Dan, Oxatan – Qad, Oğlaq – Naftali, Dolça – Aşer, Balıqlar – Yosef, Qoç – Binyamin, Buğa – Reuven, Əkizlər – Şimon, Xərçəng – Levi. Bu sırada mətnlərdə adı keçən adlar vurğulanıb.

Yeşayanın mətni ilə davam etsək: "ŞİR ÖKÜZ KİMİ..." – birləşdirəndə nəticə belə olur: ŞİR – YEHUDA, ÖKÜZ/Buğa – REUVEN kimi saman yeyəcək... Yehuda Reuven üçün təhlükə yaratmayacaq, aralarında düşmənçilik olmayacaq və ümumilikdə bütün qəbilələr və xalqlar arasında qarşıdurma olmayacaq.

Daha bir cütlüyə baxaq: "QURD və QOÇ birlikdə otlayacaq...". Yaqubun kəhanətindən oxuyuruq: "BİNYAMİN – yırtıcı QURD..." (Bər/ Yaradılış 49:27). Deməli, BİNYAMİN Bayraq simvoluna görə QURD, Bürc simvoluna görə QOÇdur. Yəni, Binyamin Binyaminlə münaqişə etməyəcək, qəbilənin daxilində, ailə içində qarşıdurma olmayacaq. Həm də bu o deməkdir ki, insan öz daxilində də münaqişə yaşamamalıdır – ruhunda təlatüm, ziddiyyət olmamalıdır; düşüncə, inam, bədən və arzular – hamısı bir-biri ilə və Tanrının Əmrləri ilə uyğunluqda olmalıdır.

Qoy xalqlar və tayfalar arasında, bir ölkənin vətəndaşları arasında zorakılıq, düşmənçilik, aqressiya və qan tökülməsi olmasın; qoy insanlar arasında və insanın öz içində təlatüm, ziddiyyət qalmasın; qoy ümumi harmoniya, anlaşma və firavanlıq dönəmi gəlsin. Məhz bunu böyük peyğəmbər Yeşaya iki yarım min il əvvəl arzulamış və təbliğ etmişdi.

Min illər keçdi, dünyanın üzərindən rəngli və fərqli qoxulu illər süzülüb keçdi – bəziləri günəşli, bəzi qürublar qanlı idi – çox şey dəyişdi: geyimlər, silahlar, dillər... Amma insan az dəyişdi. Həmişəki kimi – hakimiyyət ehtirası, varlanmaq və hər şeyi ələ keçirmək arzusu, həsəd və qorxu. Bütün xalqlarda, bütün dövrlərdə bunlar vardı. "Günəş altında yeni heç nə yoxdur" – demişdi kədərli şəkildə Kral Süleyman.

Amma bir gün tarixdə ilk dəfə bir yəhudi ortaya çıxdı. Xalqının çəkdiyi əzabları bilən bu insan hamıya yeni bir həyat prinsipi təklif etdi – insan fərdindən tutmuş xalq rəhbərlərinə qədər olan münasibətlərə yeni bir model. Zorakılıq, nifrət və həsəd üzərində qurulan münasibətlər əvəzinə – anlayış, mərhəmət və inamdan ibarət bir həyat. Axı Musanın Kitabında belə yazılıb: "...yaxınını özün kimi sev".

Bir gün bu zaman gələcək.

Vlad-Ze'ev SLEPAK