ה"ב
2025-ci il aprelin 12-si axşam Pesax bayramı başlayır və aprelin 19-u axşama qədər davam edəcək. Ay işığında (bu, tam ay gecəsi idi) 2448-ci ilin 15 Nisanında yəhudilər Musa və Harun başçılığı ilə o qədər tez toplandılar ki, xəmir belə mayalanmağa vaxt tapmadı (bununla matzanın əlaqəsi var), Misirdən köləlikdən Azadlığa və Ədalətə doğru Çıxışa başladılar. 2025-ci ildə Misirdən Çıxışa 3337 il olur. Möhtəşəm müddət! Məsələn, 1000 il əvvələ – eramızın 11-ci əsrinə baxsaq, bu, erkən Orta əsrlərdir. Tarixçilərə görə, Avropanın tarixində qaranlıq və ağır dövr idi, halbuki yəhudilərin Misirdən Çıxış tarixi artıq 2336 il idi.
Bu, Avropadır, onun nəsilləri bu gün yəhudilərə və yəhudi xalqına əxlaq dərsi keçməyə çalışır! 3336 il özü özü haqqında danışır – bizim fəxr edəcəyimiz bir şey var! Yeri gəlmişkən, Misirdən Çıxış dövründə, yeni eranın 17-ci əsrinə qədər matza fərqli idi, daha yapışqan idi. Buna dair sübutlar var. Onu həmin gün bişirirdilər (bayramın birinci və sonuncu günləri istisna olmaqla). Lakin bu, problem yaradırdı, çünki belə hazırlıq dəqiqlik tələb edirdi, vaxta riayət edilməsə, xəmir mayalana bilərdi və matza qeyri-koşer olurdu. Buna görə matzanı əvvəlcədən bişirməyə başladılar, bu isə matzanı kövrək, lakin uzunmüddətli etdi, tövsiyə olunan istifadə müddəti isə yarım il oldu.
Pesax iki ayrı bayramdan ibarətdir, onları bir neçə yarımbayram günləri birləşdirir. Birinci gün (12 aprel axşamdan, İsraildən kənarda isə bir gün əlavə) – Misirdən Çıxışı xatırlatmaq üçündür. İkinci bayram günləri (18 aprel axşamdan 19 aprel axşama qədər, İsraildən kənarda isə sonrakı gün) – yəhudilərin Misirdən Çıxışın yeddinci günündə Qırmızı dənizi keçməsini xatırladır (buna ayrıca məqalə həsr olunacaq). Pesax bayramına hazırlıq aşağıdakıları əhatə edir: 1) evin, avtomobilin, anbarın və s. mayalı məhsullardan təmizlənməsi (bu, bir gündən çox, bəzən həftələrlə çəkir); 2) ravvin vasitəsilə mayalı məhsulların şərti “satışı”, bayram müddətində evdə ayrı yerdə saxlanılan mayalı məhsullar ravvin tərəfindən şərti olaraq qeyri-yəhudiyə “satılır”.
Beləliklə, mayalı məhsullardan yalnız 19 aprel 2025-ci il şənbə axşamından sonra istifadə oluna bilər. 3) mayalı məhs əhatə edir (satılanlar istisna olmaqla), adətən bayramdan əvvəlki gecə (şam işığında, gec axşam) aparılır. 2025-ci ildə bu, aprelin 10-u axşamdır. Pesaxın əsas hadisəsi bayramın ilk gününün axşamı, “seder” adlanan şənlikdir. Bu axşam (İsraildən kənarda isə sonrakı axşam) ailəvi ziyafət yüz illər əvvəl Pesax Agadasında təsvir olunan alqoritmə uyğun keçirilir. Bu kiçik kitabça tarix və pedaqogikanın görkəmli nümunəsidir və dünyada milyonlarla insanın diqqətini cəlb edir.
Agada dramatik əsərdir, burada “seder” iştirakçılarının hərəkətlərinin mətni və sırası, başlama vaxtı (axşam) və bitmə vaxtı (İsraildə gecə saat 00:39-dan gec olmayaraq, burada və sonra Təl-Əviv üçün vaxt nəzərdə tutulur) təsvir olunur, seder ziyafəti bu vaxta qədər başa çatmalıdır, lakin bayram mahnıları davam etdirilə bilər (bu, bir növ epiloqdur). Pesaxdan əvvəlki dövr də ciddi müəyyənləşdirilib. Bayramdan əvvəlki gün (12.4.2025) mayalı məhsulları səhər 9:57-dək yemək olar, 11:17-dək isə mayalı məhsulların qalıqları evdən kənarda yandırılmalıdır (2025-ci ildə bu gün şənbəyə təsadüf etdiyi üçün yandırma əvvəlki gün, 11 aprel 2025-ci il günortaya qədər aparılmalıdır).
Yeddi gün ərzində Avropadan olan yəhudilər “kitniyot” yemirlər (bunlar evdə ola bilər). Bunlara düyü, noxud, darı, humus, toxumlar, yemək, günəbaxan toxumu, soya, qarğıdalı və s. daxildir. Bu adət Avropada və Şərqdə kənd təsərrüfatının fərqləri ilə bağlıdır. Avropada lobya məhsullarına taxıl qarışması ehtimalı yaranmışdı ki, bu, Pesaxda mayalı məhsulların süfrəyə düşməsinə səbəb ola bilərdi. Yaxınlaşan Pesax bayramınız mübarək olsun!
Hazırladı: Yakov İovnoviç